Een knapperige vogelspin of toch maar een wortelsapje?

16 juli-2

Lijkt in het niets op een massagraf

no words ...

horror

folterkamp S21

1/3 survivors!

gepaste dresscode in PP

central market

have a great lunch!

chillen op mijn billen

Deze nacht was ik ervan overtuigd dat ik deze morgen zou opstaan met allemaal kringen op mijn lichaam. We hebben een soort veer-matras waar je alles doorheen voelt. De schade valt al bij al nog mee … ook qua slaap. In de hostel waar Fé minder uit de toon valt dan wij (qua leeftijd) zijn ze zo fair om tegen 22u de muziek uit te zetten. Het straatleven in PP gaat echter 24/7 door. Streetfoodkarretjes hebben luidsprekers waarmee ze voortdurend eenzelfde monotone boodschap laten schallen. Het is halfacht als we wakker worden. We hebben met één van de jongens die onze hostel uitbaten afgesproken dat hij ons voor 20 dollar een hele dag zal rondbrengen met een tuktuk. Het is dezelfde als diegene die ons gisteren heeft afgehaald aan de luchthaven. Het brommertje op zich is eigenlijk te licht maar het is zo’n sympathieke gast dat we het best ok vinden. Na ons ontbijt gaan we nog even naar de juice-bar wat verderop in de straat voor een sapje van passievruchten (top volgens Fé), een wortelsap (heel verfrissend volgens Inge) en een smoothie van ananas (heel vullend volgens Nico). Bij het poetsen van de tanden wou Nico de fles water aan de douchekraan hangen (slim, slimmer, slimst) maar daar dacht de kraan anders over: hij begon keihard te spuiten waardoor heel zijn hemd kleddernat was. Algemene hilariteit. De regel om geen koude groenten te eten, geen ijsblokken in je drank te tolereren en je tanden te poetsen met flessenwater proberen we zo goed als mogelijk te volgen maar evident is het niet. Tot nog toe zijn we allemaal gespaard gebleven van de ongewenste gevolgen hiervan, gelukkig maar! We willen eerst naar S21 en vervolgens naar de Killing Fields. Nin, onze driver, adviseert ons echter om eerst naar de fields te gaan. Deze liggen zo’n 9km buiten de stad en dit is een openlucht bezoek. Na de middag is de kans op regen veel groter en dan ben je beter in S21. Zo gezegd, zo gedaan (en achteraf zal blijken dat dit helemaal de juiste keuze was als je weet dat we een echte tropische regenbui hebben meegemaakt in de namiddag). De rit naar de Killing Fields gaat door de kleine straatjes van PP. Met zijn brommertje geraakt Nin moeilijk op de grote bruggen dus neemt hij maar de zijstraatjes. Voor ons eigenlijk een geluk bij een ongeluk want deze zijn toch iets kalmer (al is kalm een woord dat absoluut niet past bij deze miljoenenstad!!). Onderweg geven we onze ogen de kost. We zijn anderhalve dag in deze stad en dit lijkt ons net genoeg. Je moet het écht gezien en beleefd hebben om het te geloven maar dan wil ik ook wel weer terug weg. Hoewel … niet zonder eerst de heel recente gruwelijkheden tot ons te hebben genomen. De Killing Fields zijn een „idyllisch park” net buiten de stad. Niks doet vermoeden dat hier zo’n horror heeft plaatsgevonden. We staan bij 129 massagraven. Al wat nu overblijft zijn heuvels en putten in het landschap. Maar in het regenseizoen komen nog heel regelmatig kleine beenderen boven en overal zie je stukjes kledij. We krijgen een headset op met Nederlandse uitleg. Heel erg interessant want zo kan ook Fé helemaal begrijpen wat hier heeft plaatsgevonden tussen 17 april 1975 en 9 januari 1979. Hoe het Utopia-idee van één man, Pol Pot (een naam die hij zichzelf als jonge man gegeven heeft en een afkorting is voor Politique Potentiel) ertoe geleid heeft dat 1/4 van de bevolking van Cambodia werd uitgemoord. Al wie in staat was om écht na te denken: geleerden, hogere beroepen, monniken maar ook mensen die een tweede taal spraken, muzikanten of gewoon mensen die een bril droegen, werden vermoord. Zelf kregen ze de reden niet te horen want er werd hen gezegd dat Ankar (=de naam voor het regime) ogen als ananassen had en wist dat ze fouten gemaakt hadden. Ze werden dan naar S21 gebracht, een voormalige hoge school in het centrum van PP, waar ze gefolterd werden (extreem gruwelijk) tot ze bekentenissen aflegden over dingen die ze NIET gedaan hadden. Na hun bekentenissen tekende Duch, -de tweede man uit het regime en de enige van de overlevende leiders die 30 jaar na de feiten alles bekend heeft, in tegenstelling tot Pol Pot!- zonder probleem hun doodvonnis en werden ze met vrachtwagens tijdens de nacht overgebracht naar de Killing Fields. Ze kregen te horen dat ze naar een nieuwe woning konden waar alles beter zou worden maar eenmaal aangekomen werden ze allemaal samen in een houten barrak onder gebracht. Speciaal gebouwd voor deze gruweldaden want met dubbele wanden zodat de omwonenden het geschreeuw niet zouden horen. Overdag speelde er voortdurend muziek, ’s avonds klonk het door luidsprekers alsof de Rode Khmer aan het vergaderen of feesten waren. Niemand van de omwonenden heeft in die vier jaar geweten wat er écht gaande was. Ik wil jullie de échte gruwel onthouden want het is écht te vreselijk voor woorden. Gewoon al wetende dat kogels te duur waren en men dus moordde met alles wat voor handen was. Voor wie meer wil weten heb ik hieronder nog de duidelijke informatie vanop Wikipedia gekopieerd (zie paragraaf in italic). Dat één man een groep mensen zo ver kan krijgen dat ze hun eigen bevolking uitmoorden, hebben we al eerder in de geschiedenis meegemaakt maar dat de rest van de wereld hier blind voor blijft, kon ik niet begrijpen. In de Killing Fields zelf krijg je daar niet zoveel uitleg over maar in S21 leer je wel wat er vooraf gegaan is aan de Khmer Rouge. Ik probeer het hier in een notendop uit te leggen omdat ik het zelf zo bijzonder interessant vind. Een echte eye-opener omdat ik op school of ergens anders daar nooit iets over geleerd heb. Na de tweede wereldoorlog was de wereld verdeeld in twee grote blokken: communisme en kapitalisme. De morele leiders van het kapitalisme waren duidelijk de US. Voor het communisme was het minder duidelijk: USSR probeerde hierin het voortouw te nemen maar je had ook nog Mao en zijn Chinese rijk. De terreur van Stalin en co leidde al snel tot een minder populaire perceptie van het Russische communisme. De mysteries en de goeie propaganda van Mao zorgden voor meer aanhangers van het „pure” communisme (lees: de chinese versie). De inmenging van de VS in de oorlog in Vietnam was initieel bedoeld om het kapitalisme in deze streek te ondersteunen maar het is anders uitgedraaid. De Amerikanen kregen geen grip op de situatie waardoor ze veel en lang moesten bombarderen. De bevolking van Vietnam, maar evenzeer die van Laos én die van Cambodia leefden in oorlogsgebied. Zeker toen Cambodia in 1970 een Westers gezinde koning kreeg (Sihanouk). Op dat moment werd Cambodia op twee manieren betrokken in de Vietnam-oorlog: het Communistische noorden van Vietnam geloofde dat de Amerikanen opererenden vanuit Cambodia en de Amerikanen van hun kant geloofden dan weer dat de vietcong zich verschool op de zogenaamde Hochimin-route die vanuit Laos door Cambodia naar Vietnam ging. De Amerikanen bombardeerden door communisten beheerste gebieden intensief vanuit B-52 bommenwerpers, waarbij ook geregeld dorpen platgegooid werden, omdat B-52's geen precisiebommenwerpers zijn. Het resultaat hiervan was dat ook de Westers-gezinden in Cambodia begonnen te twijfelen aan hun overtuigingen. Het bracht bovendien een hele volksverhuizing op de been want mensen vluchten naar de steden omdat deze minder gebombardeerd werden. De Amerikaanse bombardementen, incidenten tussen de Zuid-Vietnamese troepen en bevolking, en het wanbestuur van de Lon Nol (de premier onder Sihanouk) regering dreef de bevolking in de armen van de Rode Khmer en Lon Nols bewind zakte in elkaar. De beweging groeide en rond 1972 waren de Vietnamezen gedwongen Pol Pot als volwaardige bondgenoot te erkennen in plaats van junior partner. Een andere belangrijke politieke overwinning was het monsterverbond met Norodom Sihanouk dat de Rode Khmer onder Chinese druk sloot. De steun van de voormalige koning bleek essentieel in het winnen van het vertrouwen van de bevolking. Ook waren er in West-Europa meer en meer stemmen, vooral bij jongeren, die het communistische idee wel genegen waren. Zweden vervulde hierbij een bijzonder rol. De toenmalige regering was de hele communistische revolutie in Indochina genegen en verklaarde dit ook openlijk. Het waren dan ook de enige Westerlingen die door Pol Pot toegelaten werden in het land. Bij een bezoek van de Zweedse buitenlandminister kort na de coup van de Rode Khmer verklaarde deze achteraf dat hij het prachtig vond om te zien hoe gelukkig mensen waren dat ze bevrijd waren uit de steden. Hij had boeren gezien die rustig aan het werk waren op het land, die glimlachten en regelmatig wat rust konden nemen. Er was meer dan voldoende voedsel voor iedereen. Kortom: „propagandarozegeurenmaneschijn". Toen de Amerikanen zich op 30 april 1975 uit de Vietnam-oorlog terugtrokken was er een dermate voedingsbodem voor communistische ideeën in Cambodja en hadden veel mensen zich al aangesloten bij het geheime leger van de Rode Khmer.

Reeds tijdens de opmars van de Rode Khmer raakte Pol Pot onder de indruk van de eenvoud van de bergbewoners.Vele Rode Khmers waren bovendien afkomstig van het zeer primitieve platteland en hadden een hekel aan steden. Als de Rode Khmer een provinciestad had ingenomen, werd het dagelijks leven meestal binnen enkele dagen hervat, tot onthutsing van Pol Pot. Als alles bij het oude bleef, zou voor hem de revolutie geen nut hebben. Hierop bedacht de partij radicalere oplossingen, zoals het deporteren van de bevolking en begon deze in praktijk te brengen. Als de mensen niet wilden veranderen, dan moest iedereen volgens Pol Pot maar gedwongen boer worden. Ook werd de eenvoudige, zwarte tenue ingevoerd die iedereen diende te dragen. Juwelen en dergelijke werden verboden.

In april 1975 trok de Rode Khmer Phnom Penh binnen nadat politieke en militaire kopstukken en ook de meeste buitenlanders de stad waren ontvlucht. Pol Pot werd dictator van Cambodja, maar Norodom Sihanouk werd tot titulair staatshoofd benoemd wat het aanzien van de Rode Khmer aanzienlijk vergrootte. Na verloop van tijd merkte Sihanouk dat hij in de praktijk niets te vertellen had waarop hij ontslag nam als staatshoofd. Binnen enkele dagen na de bezetting van Phnom Penh ontruimde de Rode Khmer de stad en dreef de bevolking naar het platteland. Ambtenaren en militairen uit het regeringsleger werden in een aantal gevallen apart genomen en geëxecuteerd. De hardhandigheid van de deportaties verschilde per commandant. Sommige commandanten stonden de bevolking toe persoonlijke bezittingen mee te nemen of terug te keren naar hun geboorteplaats, andere dwongen de bevolking daar naartoe te gaan waar zij wilden. Van de 2,5 miljoen inwoners van Phnom Penh waren 1,9 miljoen oorspronkelijk van het platteland gevlucht wegens de oorlog en zij konden zich dan ook redelijk schikken in hun lot. Voor de oorspronkelijke stedelingen was het echter een zware beproeving. Zij kenden niemand en kwamen onder aan de hiërarchie te staan. Ongehoorzaamheid werd bestraft met mishandeling of executie. Ook werd in dit prille stadium nog niet onthuld dat de Rode Khmers voor een communistische partij streden; men sprak simpelweg over "Angkar" (de Organisatie).

De Cambodjaanse steden werden ontruimd en de bevolking werd gedwongen te verhuizen naar collectieve boerderijen op het platteland. Hier moest 12 tot 14 uur per dag worden gewerkt, 7 dagen per week, onder een slavendrijversregime. Het rantsoen was minimaal. Persoonlijke eigendommen diende men meestal achter te laten. De communistische leer werd gecombineerd met een spartaanse "back to basics"-ideologie. Steden werden door de van het platteland afkomstige Rode Khmers als "slecht" bestempeld, evenals intellectuelen van wie velen bovendien voor Lon Nols regime hadden gewerkt. Vele mensen – vooral monniken, leerkrachten, artsen, ambtenaren, militairen, en intellectuelen – werden geëxecuteerd, vaak zonder enige reden of voor lichte vergrijpen. Het dragen van een bril of nette (burgerlijke) kleding, of het in bezit hebben van een (buitenlands) boek, of kennis van een vreemde taal was voldoende reden voor executie. De mensen werden in de collectieven ingedeeld in drie categorieën: de volledig gerechtigden, de aspiranten en de gedeporteerden. Volledig gerechtigden kregen de beste behandeling en het beste voedsel en konden tot de partij toetreden. De aspiranten waren plattelandsbewoners, en stedelingen die oorspronkelijk van het platteland kwamen. Zij kregen eveneens een wat betere behandeling. De gedeporteerden vormden een restcategorie van stedelingen en intellectuelen. Zij werden het slechtst behandeld en kregen het minste te eten. Volledig gerechtigden en aspiranten werden in de collectieve boerderijen intensief geïndoctrineerd. Er werden geen rangonderscheidingstekens gedragen, maar de hoogte in rang van het partijkader werd afgemeten aan het aantal pennen en potloden dat in het borstzakje van het zwarte tenue werd gedragen. Naast het orwelliaans volledig afschaffen van woorden die op individualiteit duidden, werd een methode van zelfkritiek toegepast, conform de maoïstische ideologie. Men moest niet alleen een eigen levensgeschiedenis schrijven en die aan de hand van de leer bekritiseren, maar men diende zelfs iedere dag in collectief verband eigen fouten te verkondigen, evenals misstappen van anderen. Als vergrijp werd onder andere aangemerkt: het houden of verzamelen van voedsel voor zichzelf, een dagboek bijhouden, insubordinatie, of onvoldoende presteren. De straffen die hierop stonden, waren onder andere vermindering van rantsoenen, het overslaan van maaltijden, lijfstraffen, en executie. Iedereen werd bewust in een staat van constante angst en psychische onbalans gehouden, zodat men zelfs niet dacht aan verzet of opstand. Etnische Vietnamezen en Cham hadden het extra zwaar te verduren. De familie werd afgeschaft. Slechts Angkar bepaalde wie zich met wie mocht voortplanten, en voedde de kinderen die hieruit voortkwamen, op. Woorden als "vader" en "moeder" mochten niet meer gebruikt worden. Voedsel mocht slechts collectief worden genuttigd tijdens maaltijden in de eetzaal. Zelfs het verzamelen van fruit was verboden omdat dat "egocentrisch" zou zijn; al het fruit behoorde toe aan Angkar. Inkrimping van rantsoenen of iemand een maaltijd geheel ontzeggen was een populaire straf die vaak tot gevolg had dat men te ziek werd om te werken, helemaal niets meer kreeg en ten slotte overleed. Geld werd eveneens afgeschaft en later werd zelfs ruilhandel ontmoedigd. Angkar zou het nodige verstrekken. Wie zelf dingen maakte of verzamelde, was "egocentrisch" en werd daarvoor gestraft. Later besloot Pol Pot de teugels wat te laten vieren en er werden plannen gemaakt voor herintroductie van geld. Er bestond weinig samenwerking of coördinatie tussen de verschillende eenheden van de Rode Khmer. Dit werkte de wreedheden en hongersnood in de hand. Commandanten wisten dat ze gestraft zouden worden als ze onvoldoende presteerden en wilden in ieder geval niet de laatste zijn. Hierdoor ontstond een zekere concurrentie die leidde tot radicalisering. Het gebrek aan coördinatie werkte hongersnood in de hand daar communicatie tussen de gebiedsdelen erdoor gehinderd werd en handel bovendien ontmoedigd of zelfs verboden werd.

Ondanks de Vietnamese steun waren er voortdurend schermutselingen tussen de Vietnamezen en Cambodjanen, zelfs al voor de machtsovername in 1975. Vietnam was de traditionele aartsvijand van de Khmers. Het was groter en dichter bevolkt, had in het verleden bijgedragen aan de vernietiging van de Khmerbeschaving en was in tegenstelling tot Cambodja sterk door China beïnvloed. Ook bij de Rode Khmers was haat tegen de Vietnamezen diep geworteld en het bewind stelde zich steeds provocerender op. Onderwerp van conflict waren de slechte behandeling van Vietnamese immigranten in Cambodja, Cambodjaanse aanspraken op Khmer Krom en een conflict over enkele eilanden in de Golf van Thailand voor de Cambodjaanse kust waar Vietnam aanspraak op maakte. Ook bestond ergernis over de mate waarin Vietnam invloed probeerde uit te oefenen, wat samenviel met de reeds bestaande angstgevoelens en afgunst van de Cambodjanen tegen hun grote Vietnamese oosterbuur. Pol Pot voerde in 1976 en 1977 grote anti-Vietnamese zuiveringen door. De Rode Khmer viel zelfs geregeld Vietnamees grensgebied binnen waarbij dorpen werden platgebrand en geplunderd. Vanaf 1977 werd aan de grens vrijwel constant gevochten. Zelfs een communistisch Vietnam werd als bedreiging gezien, misschien nog meer nu het weer verenigd was. De Rode Khmer trachtte steun te zoeken bij de Volksrepubliek China. Pol Pot rekende erop dat hij door China gesteund zou worden indien het met Vietnam tot oorlog kwam. Op deze wijze kon worden afgerekend met de Vietnamese 'patronage' en kon wellicht de Mekongdelta weer bij Cambodja gevoegd worden. De Vietnamezen rustten verscheidene strafexpedities uit en besloten ten slotte tot een grootschalige militaire operatie om de Rode Khmer te verdrijven. In december 1978 viel een leger van 150.000 Vietnamezen Cambodja binnen. De zwakke Rode Khmereenheden werden binnen twee weken onder de voet gelopen. De Vietnamezen bezetten vrijwel het gehele land en installeerden een nieuwe regering. China viel Vietnam binnen in de Chinees-Vietnamese oorlog, mede om de Rode Khmer te ontlasten. Deze opzet mislukte; de aanval verliep voor de Chinezen onbevredigend en was onvoldoende om de Vietnamezen ertoe te bewegen troepen uit Cambodja terug te trekken. Steun kwam indirect ook uit de Verenigde Staten, die ervoor zorgde dat de VN-zetel van Cambodja (voorlopig) niet aan het door Vietnam gesteunde nieuwe regime verviel. De Vietnamezen werden aanvankelijk door de bevolking als bevrijders binnengehaald, maar werden daarna steeds minder populair. Na de verdrijving van het regime van Pol Pot door de Vietnamezen, hield de Rode Khmer nog jaren stand vanuit de Cambodjaanse jungle. In de jaren negentig had de Rode Khmer zich onder andere teruggetrokken in de Dongrekbergen. Ze werd gesteund door China en Thailand[9], en indirect door de Verenigde Staten die op deze manier Vietnam en zijn Russische bondgenoot wilde uitputten[10]. De communistische ideologie werd radicaal overboord gegooid en de communistische partij ontbonden, in de hoop goodwill bij de bevolking en het buitenland te kweken. De Rode Khmer verloor meer en meer steun en begon in de loop der jaren negentig uiteen te vallen. Verscheidene leiders liepen over en Pol Pot zelf werd door Ta Mok, een van de hoogste commandanten, wegens "wanbestuur" gevangengenomen in 1997. Negen maanden later overleed Pol Pot onder onopgehelderde omstandigheden.

Twee slogans van de leiders van Democratisch Kampuchea

„Beter een onschuldige teveel doden dan een schuldige van binnenuit je systeem laten vernietigen”

„Gras moet je uitroeien met de wortel” (hele families werden vermoord als één iemand intellectueel was, zo kon de rest geen wraak nemen)

Het bezoek aan de Killing Fields in de voormiddag en de S21 gevangenis in de namiddag, hakten er bij ons wel flink in. De uitleg die je krijgt is heel erg goed en omdat alles nog zo recent is, is er ook veel beeldmateriaal (foto’s en video’s). Hierdoor is de inleving nog eens zo groot. Bij S21 kunnen we zelfs een praatje maken met één van de drie overlevenden: een man die door zijn kennis van machines en materialen wist te overleven maar wel heel zijn familie uitgemoord zag. Een journalist heeft zijn levensverhaal neergepend. Hijzelf is nu op pensioen en zit elke namiddag een paar uur in S21 om zijn verhaal te doen. We kopen een boekje met zijn levensverhaal. De helft ervan is voor hem (het weze hem gegund!), de andere helft van de opbrengsten gaat naar een organisatie voor de slachtoffers van de genocide. Fé heeft veel vragen. Ik probeer haar zo goed mogelijk alles uitleggen maar moet ook vaststellen dat ons Westers wereldbeeld toch wel heel gekleurd is. Waarom krijg je op school een heel semester les over de wereldoorlogen en misschien maar één les over deze recente genocide??

Enfin, na deze emotionele bezoeken is het tijd voor wat vertier. De central market van PP is een gebouw met een koepel groter dan het pantheon in Rome. Binnen honderden kraampjes met ongeveer alles wat je je kan bedenken … van Chinese makelij. Niet normaal. We kopen een uurwerkje voor Fé en een TNF rugzak voor ons en zijn toch wel 15 dollar kwijt. Het afdingen gaat me al veel beter af. In het food-gedeelte spotten we gefrituurde VOGELSPINNEN!!! Crispy zal het mogelijks wel zijn maar dit is zelfs voor mijn vleermuisetende medereizigers een brug te ver. Even verderop staat een dame suikerriet door een machine te persen met als resultaat een zoet sapje: best wel lekker! De markt is maar een kwartiertje stappen van onze hostel. We zijn plakkerig en willen een douche en wat rust. Heerlijk dat we zo centraal gelogeerd zijn. We hebben nog drie uur voor we in ons restaurant verwacht worden én het is happy hour in ons hotel. Keuze is dus snel gemaakt: verslagje schrijven, pastis drinken, frietje bestellen als snack en wat chillen. Fé en ik vertrekken 45 minuten vroeger dan Nico want naast het restaurant was er een massage en pedicure salon dat ook gerund wordt door jongeren met moeilijkheden. We willen er onszelf laten verwennen maar komen van een kale reis terug: alles is volboekt! In Siem Reap hebben ze ook nog zo’n restaurant met annex beautysalon: we zullen daar zeker reserveren! Gelukkig hebben ze ook een leuk winkeltje met allemaal „eerlijke” producten van en voor straatkinderen. We kopen een t-shirt met een streetart tekening voor Fé en gaan dan in het restaurant naast de deur eten. Onze verwachtingen waren hoog na ons bezoek aan hun zusterrestaurant in Luang Prabang. De keuken hier was iets meer Westers maar het niveau en de creativiteit waren opnieuw absoluut top! We hadden bovendien een heel fijn tafeltje op het overdekte terras. Het koelt hier gewoon nooit af. Ook ’s avonds blijft het meer dan 30 graden. Terug in de kamer is het alweer tijd om onze rugzakken te pakken. Deze keer gaat het snel want het moet niet vliegtuig-proof zijn. Morgen om 7u komt een bus ons ophalen om ons naar Kep te brengen. Tijd om wat uit te waaien aan zee na de bruisende energie en hectiek van PP.